نگاهي به آداب‌ورسوم رمضان در آذربايجان غربي

به گزارش امانت،آنچه که به‌طور مجمل از منظر مردم شناختي موضوع مي‌توان براي چنين ماهي اذعان کرد در نگاه اول از منظر اعمال ديني مشغول شدن مردم به ادعيه‌خواني و فعاليت‌هاي اجتماعي- فرهنگي و انسان‌دوستانه مانند خيرات و احسان براي اقوام و مستمندان است که همين امر نشان از صله‌رحم و تلاش براي پرهيز از گناه، همدل شدن اشخاص و توجه به حال و هواي مؤمنان و درک يکديگر از چگونگي تحکيم و وفاق روابط انسان‌دوستانه، اجتماعي و رفتارهاي مذهبي و تزکيه نفس و عبادت و... است، اما آنچه که در رمضان مطرح است علاوه بر جنبه‌هاي فردي آن در تکليف امر الهي براي خودشناسي و تزکيه نفس، از منظر انسان‌شناسي بايد اهميت آن را در مناسک اجتماعي هم ديد.
فرهنگ رمضان در ميان مسلمانان مناسک و گفتماني مقدس است که فارغ ازآداب‌ورسوم و امساک درغذا و دوري جستن از کارهاي ناشايست و تمريني براي سلامت جسم و روان، تزکيه‌اي است با پالايش روح براي نزديکتر کردن خود به خالق تا انسان بتواند با درک اين حس در طول حياتش انساني متعالي براي خالق خود باشد.
در اعتقاد مذهبي و ديني مردم آذربايجان غربي اعم از شيعه و سني، بنا بر سنتي ديرين در ميان مومنان روزه گرفتن از چند روز مانده به آغاز اين ماه با پيشواز آن شروع مي‌شود، اما آنچه مربوط به آداب و رسوم خاص ماه رمضان است، پيشواز از اين ايام يکي دو روز قبل از شروع اين ماه است و نهايتاً مؤمنان با مشاهده هلال ماه نو و ذکر صلوات و دعاخواني ورود به اين ايام را به همديگر اطلاع مي‌دادند.
نگاه به آيينه با رويت هلال ماه رمضان
از منظر عناصر فرهنگي موضوع نگاه کردن به‌ آيينه با نيت روشني دل و ذکر صلوات بر محمد و آل محمد(ص) پس از رويت هلال ماه به عنوان يک رسم ديرين در بين مومنان برخي با ذکر صلوات يا به آيينه‌اي نگاه انداخته يا چندين بار آن را دور سر خود و اهل خانواده مي‌گردانند و از سويي زنان بر اين اعتقاد هستند خانه‌اي که براي شروع ماه رمضان پاک و تميز نباشد، خير و برکت ماه مهماني خدا، از آن گريزان مي‌شود.
در آستانه اين ماه زنان تدارک انواع خوراکي‌ها، نان‌هاي محلي و حلوا و شيريني‌ها را براي اهل خانه و مهمانان خود مي‌بينند، چنانکه نان فتير( نان آييني که در سال 1403 در فهرست ميراث ملي ناملموس به ثبت رسيد) و نان اردَه، حلواي ماه رمضان معروف به »ترَه حالواسي«، انواع آش‌ها و ... از جمله اين‌ها هستند.
اوباش دان ليق
»اوباش دان ليق« زمان بيدار شدن براي سحري در بين عامه مردم است که طي ايام گذشته موذن روستا براي اعلام آن بر پشت بام منزل يا مسجد روستا مي‌رفت و با صدايي رسا و گفتن مناجات وقت سحري را اعلام مي‌داشت، رسم مشابهي هم براي اعلام سحري در بين اهل سنت به »کَبارخواني« معروف است که معمولا توسط روحانيون اجرا مي‌شود، و چه بسا که تا چند دهه پيش نيز شليک کردن توپ مَشکي از سوي ارتش اعلام زمان افطاري تلقي مي‌شد.
ماه رمضان در ميان مردم آذربايجان غربي همانند ساير نقاط، ماه تلطيف روح و احسان و اطعام و صله رحم است، دادن افطاري‌هاي جمعي هم براي مستمندان نيز هنوز در سطح برخي از مساجد شهري و روستايي استان در شب‌هاي ماه رمضان مرسوم است.
معمول‌ترين پيش غذاي افطاري خانواده‌ها اغلب سؤت‌آشي(شير برنج) يا فرني است، مضافا تهيه انواع آش‌هايي مانند قاتيق آشي، آش رشته، آبگوشت و برنج و قراردادن مقداري خرما يا نمک و آب ولرم بر سر سفره از خوراکي‌ها و نوشيدني‌هايي هستند که روزه‌داران با آن افطار مي‌کنند.
قرائت نماز و عبادت اين ايام در مساجد پس از افطاري جذبه و حال و هواي ديگري را ايجاد مي‌کند، شور و حال حضور مردم در برگزاري آيين‌هاي عبادي مختص شب‌هاي قدر و احيا و قرآن بر سر گرفتن به اوج مي‌رسد و از اغلب ساعات شب مومنان و مسلمانان اعم از اهل سنت و تشيع در مساجد اجتماع کرده و با خواندن آياتي از قرآن و دعاي اين ايام و تسبيح گرداندن و برگزاري نماز تراويح روز و شب خود را سپري مي‌کنند.
دوختن کيسه مراد
يکي از آيين‌هايي که به عنوان يک سنت و رسم ديرين باقي مانده دوختن کيسه‌هاي کوچک مراد است، در آخرين جمعه ماه رمضان، هر يک از زنان و دختران يک تکه پارچه نو و پاک را با خود به مسجد مي‌برند، کيسه کوچکي را مي‌دوزند و تعدادي سکه پول به عنوان »کيسه ديبي« (ته‌کيسه) داخل آن مي‌اندازند که آن را مايه برکت و قبولي نيات خود مي‌دانند.
آخرين روز ماه رمضان »عارافات آخشامي« که در بين مردم آذربايجان غربي معمول است روز زيارت اهل قبور و تهيه لوازم عيد فطر تلقي مي‌شود، مردم در اين روز به طور دسته‌جمعي و خانوادگي به زيارت اهل قبور مي‌روند و با احسان حلوا يا خرما و نقلي که همراه خود به مزارها مي‌برند روح و آمرزش درگذشتگان خود را درمي‌يابند و براي آمرزش روح مردگان خود قرآن تلاوت مي‌کنند و فاتحه‌اي مي‌خوانند. روز عرفه نيز بزرگ خانواده خانواده با محاسبه ميزان فطريه افراد، آن را از قوت سالانه يا از درآمد خود جدا کرده و به مستمندان مي‌دهند، با اعلام عيد، مومنان براي به‌جا آوردن نماز عيد راهي مساجد مي‌شوند و پس از آن به ديدار و فاتحه‌خواني خانواده‌هايي مي‌روند که به تازگي عزيزي را از دست داده و به اصطلاح(قره بايرام) نوعيد شان است، پس از اين ديدار معمولا کوچکترها براي ديد و بازديد خانوادگي و صرف نهار يا شام در منزل بزرگترهاي خود( خصوصا والدين) اجتماع مي‌کنند.